DIABETIC NEUROPATHY - BỆNH THẦN KINH DO ĐÁI THÁO ĐƯỜNG

1. Định nghĩa:

    Diabetic neuropathy là một dạng tổn thương thần kinh mà xuất hiện nếu bạn bị tiểu đường. Đường máu cao có thể làm tổn thương các sợi thần kinh khắp cơ thể bạn, nhưng diabetic neuropathy thường phá hủy thần kinh ở cẳng và bàn chân.
    Tùy thuộc vào sợi thần kinh bị ảnh hưởng, triệu chứng của diabetic neuropathy có thể giới hạn từ đau và tê tại các chi tới các vấn đề với hệ tiêu hóa, đường tiết niệu, các mạch máu và tim. Với một vài người, các triệu chứng thì nhẹ; với người khác, diabetic neuropathy có thể đau, bất lực, và thậm chí chết.
    Diabetic neuropathy là biến chứng nặng hay gặp của bệnh tiểu đường. Bạn có thể dự phòng hoạc làm chậm quá trình tiến triển của nó bằng kiểm soát chặt đường máu và một lối sống khỏe mạnh.

2. Triệu chứng:
    Có 4 typ chính của diabetic neuropathy. Bạn có thể chỉ bị 1 typ hoạc triệu chứng của vài typ. Hầu hết phát triển từ từ, và có thể bạn không chú ý các vấn đề cho tới khi sự phá hủy đáng kể đã xuất hiện.
Các dấu hiệu và triệu chứng của diabetic neuropathy khác nhau, phụ thuộc vào typ bệnh thần kinh và dây thần kinh nào bị ảnh hưởng.

2.1. Bệnh thần kinh ngoại biên:
    Đây là dạng hay gặp nhất. Bàn chân và cẳng chân thì thường bị ảnh hưởng đầu tiên, sau đó là bàn tay và cẳng tay. Các triệu chứng thì thường xấu hơn về đêm, và có thể bao gồm:

•  Tê hoạc giảm khả năng nhận cảm đau hoạc thay đổi nhiệt độ
• Cảm giác kiến bò hoạc nóng bỏng
• Đau nhói hoạc chuột rút
• Tăng cảm với sự đụng chạm- với một số người, thậm trí trọng lượng của một tấm khăn trải giường cũng gây đau đớn
• Yếu cơ
• Mất phản xạ, đặc biệt gân gót
• Mất thăng bằng hoạc phối hợp
• Các vấn để nặng nề như: loét, nhiễm trùng, biến dạng và xương khớp đau

2.2. Bệnh thần kinh tự động:
    Hệ thống thần kinh tự động điều khiển tim, bàng quang, phổi, dạ dày, ruột non, cơ quan sinh dục và mắt. Tiểu đường có thể ảnh hưởng thần kinh của bất kỳ cơ quan nào, có thể gây nên:

• Thiếu nhận biết rằng mức đường máu thì thấp ( không nhận biết hạ đường máu)
• Các vấn đề của bàng quang, bao gồm nhiễm khuẩn đường tiết niệu, bí đái, đái dầm
• Táo bón, đi ngoài không kiểm soát hoạc phối hợp cả hai
• Chậm trống dạ dày (gastroparesis), dẫn đến buồn nôn, nôn, đầy bụng và mất ngon miệng
• Khó nuốt
• Rối loạn cương dương ở nam
• Khô âm đạo và các khó khăn tình dục khác ở phụ nữ
• Tăng hoạc giảm mồ hôi
• Mất khả năng của cơ thể để thay đổi huyết áp và nhịp tim, dấn đến giảm đột ngột huyết áp sau khi ngồi hoạc đứng mà có thể làm bạn uể oải hay có cảm giác đầu óc quay cuống
• Các vấn đề về điều chỉnh thân nhiệt của cơ thể
• Thay đổi trong cách mắt bạn thay đổi từ sáng sang tối
• Tăng nhịp tim khi bạn nghỉ ngơi

2.3. Radiculoplexus neuropathy ( teo cơ tiểu đường- diabetic amyotrophy)
    Radioculoplexus neuropathy ảnh hưởng thần kinh ở đùi, hông, mông hoạc chân . Còn được gọi là diabetic amyotrophy, bệnh thần kinh đùi hoặc bệnh thần kinh gốc chí, tình trạng này thường gặp ở bệnh nhân ĐTĐ typ 2 và người lớn tuổi.
     Các triệu chứng thì thường ở một bên cơ thể, dù trong một số trường hợp các triệu chứng có thể lan sang bên kia. Hầu hết cải thiện ít nhất một phần qua thời gian, dù triệu chứng có thể xấu hơn trước khi cải thiện. Tình trạng này thường rõ rệt bởi:

• Đau nặng và đột ngột ở hông, đùi hoạc mông
• Cuối cùng yếu và teo các cơ đùi
• Khó đứng dậy từ tư thế ngồi
• Sưng phồng bụng nếu bụng bị ảnh hưởng
• Giảm cân

2.4. Moononeuropathy (bệnh lý đơn dây thần kinh)
    Mononeuropathy liên quan đến tổn thương một dây thần kinh xác định. Dây thần kinh có thể ở mặt, thân trên hoạc chân. Còn được gọi là "focal neuropathy" thường xảy ra đột ngột. Hay gặp nhất ở người lớn tuổi
    Mặc dù nó có thể gây đau nặng, nó thường không gây bất kỳ vấn đề dài hạn nào. Các triệu chứng thường giảm và mất tự nó sau vài tuần hoạc vài tháng. Triệu chứng thì phụ thuộc vào thần kinh nào bị ảnh hưởng và có thể bao gồm:

• Khó tập trung mắt, nhìn đôi hoạc đau sau một mắt
• Liệt một bên mặt ( liệt Bell)
• Đau cẳng hoạc bàn chân
• Đau thắt lưng hoạc khung chậu
• Đau mặt trước đùi
• Đau ngực hoạc bụng

    Đôi khi mononeuropathy xuất hiện khi một dây thần kinh bị đè ép. Carpal tunnel syndrome (hội chứng ống cổ tay) là dạng thường gặp của bệnh lý thần kinh do đè ép ở bệnh nhân ĐTĐ.
Triệu chứng và dấu hiệu của Carpal tunnel syndrome gồm:

• Tê hoặc kiến bò ở các ngón tay hoặc bàn tay, đặc biệt ở ngón cái, ngón trỏ, ngón giữa và ngón nhẫn
• Cảm giác yếu ở tay và khuynh hướng làm rơi đồ vật.

* Khi nào cần gặp bác sỹ:

Khi bạn cảm thấy:

• Một vết thương hoạc đau ở chân mà dường như không lành, bị viêm nhiễm hoạc trở nên xấu hơn.
• Bỏng buốt, ngứa ran, yếu hoạc đau ở tay hoạc chân mà cản trở sinh hoạt hàng ngày hoạc giấc ngủ.
• Choáng váng.
• Thay đổi chức năng tiêu hóa, tiết niệu hoạc tình dục

    Những dấu hiệu và triệu chứng này không phải luôn luôn do tổn thương thần kinh, nhưng chúng có thể báo hiệu các vấn đề khác mà cần chăm sóc y học. Chẩn đoán và điều trị sớm  tạo ra cơ hội tốt nhất cho quản lý triệu chứng và ngăn ngừa các vấn đề nghiêm trọng hơn.

    Thậm chí các đau nhẹ ở chân mà không lành có thể dẫn đến loét. Trong những ca nặng, loét bàn chân không được chữa trị có thể trở nên hoại tử- Một tình trạng mô bị chết - và yêu cầu phẫu thuật hoạc thậm chí là cắt cụt bàn chân. Điều trị sớm có thể giúp ngăn ngừa điều đó xảy ra.

3. Nguyên nhân:
* Phá hủy thần kinh và mạch máu

   Tiếp xúc kéo dài với đường máu cao có thể làm hư hại các sợi thần kinh nhạy cảm, gây ra bệnh thần kinh do đái tháo đường. Tại sao điều này xảy ra thì không hoàn toàn rõ ràng, nhưng sự phối hợp của các yếu tố như đóng một vai trò, bao gồm sự tác động phức tạp giữa thần kinh và mạch máu.
Đường máu cao gây trở ngại khả năng của thần kinh để truyền tín hiệu. Nó còn làm yếu thành của các mạch máu nhỏ (mao mạch) mà cung cấp oxy và chất dinh dưỡng cho dây thần kinh.
* Các yếu tố khác:

• Viêm của dây thần kinh do đáp ứng tự miễn. Điều này xuất hiện khi hệ thống miễn dịch của bạn tấn công sai phần của cơ thể bạn như là sinh vật bên ngoài.
• Các yếu tố di truyền không liên quan bệnh tiểu đường mà làm cho một số người dễ bị tổn hại dây thần kinh.
• Lạm dụng thuốc lá và rượu, nó làm hủy hoại cả thần kinh và mạch máu và tăng đáng kể nguy cơ viêm nhiễm.

4. Các yếu tố nguy cơ:
    Bất kỳ ai bị ĐTĐ có thể phát triển bệnh lý thần kinh, nhưng các yếu tố sau làm bạn dễ bị hủy hoại dây thần kinh hơn:

• Kiểm soát đường máu kém: Đây là yếu tố nguy cơ lớn nhất cho mọi biến chứng của ĐTĐ, bao gồm phá hủy thần kinh.
• Thời gian bạn bị ĐTĐ, nguy cơ của bạn tăng theo thời gian, đặc biệt khi kiểm soát đường máu kém.
• Bệnh lý thận
• Thừa cân : BMI >24 làm tăng nguy cơ bệnh thần kinh do ĐTĐ.
• Hút thuốc: Làm hẹp và cứng mạch máu, giảm lựu lượng máu tới cẳng và bàn chân. Làm cho vết thương khó liền và phá hủy thần kinh ngoại vi.

5. Biến chứng:
Bệnh thần kinh ĐTĐ có thể gây nhiều biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:

• Mất chi: bởi vì phá hủy thần kinh có thể làm mất cảm giác của chân, các vết cắt và đau có thể bị bỏ qua và cuối cùng trở thành nhiễm khuẩn nặng hoạc loét. Nguy cơ nhiễm trùng cao bởi vì ĐTĐ làm giảm lượng máu xuống chân. Nhiễm trùng mà lan vào xương và gây chết mô mà không thể điều trị và yêu cầu cắt cụt ngón, cẳng chân, hoạc thậm chí cả chân.
• Khớp Charcot (Charcot joint): xuất hiện khi một khớp, thường ở chân, bị hỏng vì tổn thương thần kinh. Charcot joint thì đặc trưng bởi mất cảm giác, sưng, không vững, thậm chí biến dạng. Điều trị sớm có thể tăng chữa khỏi và ngăn ngừa phá hủy thêm.
• Nhiễm trùng đường niệu và tiểu không tự chủ: Phá hủy thần kinh điều khiển bàng quang có thể ngăn ngừa nó làm trống bàng quang hoàn toàn. Điều này cho phép vi khuẩn nhân lên trong bàng quang và thận, làm nhiễm khuẩn đường niệu. Phá hủy thần kinh có thể còn ảnh hưởng khả năng cảm giác khi bạn cần đi tiểu hoạc để kiểm soát các cơ giải phóng nước tiểu.
• Không nhận ra hạ đường máu: Bình thường khi mà đường máu quá thấp <70 mg/dL, hoạc 3,9mmol/l- bạn có các triệu chứng như run, vã mồ hôi, và tim đạp nhanh. Tổn thương thần kinh tự động có thể ngăn cản khả năng chú ý các triệu chứng đó,
• Huyết áp thấp: tổn thương thần kinh điều khiển tuần hoàn có thể ảnh hưởng khả năng điều chỉnh huyết áp. Điều này gây giảm huyết áp đột ngột khi bạn thay đổi tư thế, có thể gây choáng, ngất.
• Các vấn đề về tiêu hóa: phá hủy thần kinh ở đường tiêu hóa có thể gây táo bón hoạc đi ngoài -  hoạc táo bón và tiêu chảy xen  kẽ - cũng như nôn, buồn nôn, đầy bụng hoạc mất ngon miệng. Nó có thể còn gây Gastroparesis ( liệt dạ dày), một tình trạng mà dạ dày trống quá chậm hoạc không, gây nôn, buồn nôn, đầy bụng ảnh hưởng lớn đến đường máu và dinh dưỡng.
• Rối loạn khả năng tình dục: rối loạn cương dương ở nam và các vấn đề về bôi trơn và kích thích ở phụ nữ.
• Tăng hoạc giảm mồ hôi: khi mà các tuyến mồ hôi hoạt động không bình thường, cơ thể không thể điều chỉnh nhiệt độ đúng. Giảm hoạc mất hẳn mồ hôi (anhidrosis) có thể đe dọa tính mạng. Thần kinh tự động cũng có thể làm tiết quá mức mồ hôi, đặc biệt về đêm hay lúc ăn

6. Điều trị:
   Bệnh thần kinh ĐTĐ không có cách điều trị. Điều trị tập trung vào:

• Làm chậm tiến triển của bệnh:  giữ đường máu trong giới hạn bình thường để làm chậm tiến triển bệnh và cải thiện các triệu chứng bạn đã có. 
• Giảm đau: Thuốc chống động kinh (Gabapentin, pregabalin,...), thuốc chống trầm cảm ( amitriptyline, imipramine
• Quản lý biến chứng và phục hồi chức năng

Nguồn: http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/diabetic-neuropathy/basics/symptoms/con-20033336